Qələvi fosfataza (ALP)

Qələvi fosfataza bəzi kimyəvi birləşmələrin (məsələn, p- nitrofenilfosfat) hidroliz reaksiyasını kataliz edərək, fosfat tur­şusunun və spirt monoefırlərinin əmələ gəlməsinə səbəb olan spesifik təsirli fermentdir. Bu fermentə qaraciyərdə, sümük to­xumasında, bağırsaqlarda və böyrəklərdə nisbətən çox rast gə­linir. Lakin qələvi fosfataza ən çox osteoblastlarda sintez edilir və buna görə uşaqlarda sümüklərin böyümə sürəti qələvi fosfatazanın qandakı qatılığına təsir göstərir. Sümüklərin və öd yollarının xəstəlik və zədələnmələri qanda qələvi fosfataza fəallığının artımı ilə müşayiət edilir. Qaraciyər, öd kisəsi və sümüklərlə əlaqəli xəstəliklərin araşdırılması və izləməsi məqsədi ilə istifadə olunur.Osteoblastik aktivlik artımına səbəb olan bütün hallarda zərdabda qələvi fosfataza aktivliyində artma olur. Bu halda nümunə olaraq, yaxşılaşmaqda olan sınıqlar, ilkin və ikincili hiperparatiroidizm, osteomalyasiya, raxitizm, metastatik xərçənglər, osteogen sarkoma, mieloma, sümükləri tutan Hodgkin xəstəliyi, sümük rezorbsiyasına səbəb olan Gaucher(Qoşe) xəstəliyi, Quşinq sindromu sadalana bilər. Qələvi fosfataza aktivliyinin ən yüksək rəqəmlərinə Paget xəstəliyində rast gəlinir.Xüsusilə, biliar obstruksiya və biliar staz ilə gedən qaraciyər xəstəliklərində qələvi fosfatazanın artması baş verir. Qaraciyər toxumasındakı ilkin və ya metastatik şişlər də nəzərə çarpan yüksəlməyə səbəb ola bilər. Qaraciyər mənşəli qələvi fosfatazanın artması əsasən GGT aktivliyinin artması ilə müşayiət olunur. Körpələrdə və sümük inkişafı davam edən uşaqlarda zərdabda qələvi fosfataza aktivliyi böyüklər üçün normal qəbul edilən aralığın yuxarı sərhəddini 4-5 dəfə keçə bilər.
Artması ilə müşayiət edilən hallar:
-   Uşaqlarda cinsi yetişkənlik dövrünə qədər yüksək olur;
-   Raxit xəstəliyi,
-   Pedjet xəstəliyi hiperparatireozla bağlı sümük dəyişiklikliyi,
-   Osteogen sarkoma,
-   Sümüyə metastaz edən xərçəng,
-   Mielom xəstəliyi,
-   Limfoqranulematoz sümük zədələnməsi ilə, xolestaz, xronik alkoqolizm, hepatotoksik təsirli dərmanların (tetrasiklin, parasematol, fenasetin-6-merkaptopurin, salisatlar və s.) təyini zamanı yüksəlir.

Qadınlarda:
-  Hamiləlikəleyhi dərmanların istifadəsində,
-  Preeklampsiyada olan qadınlarda daha yüksək olur ki, bu dölün zədələnməsini göstərir; ( qeyd olunanlardan əlavə qaraciyərdən kənar sepsis, xoralı kolıt, regionar ilelit, bağırsağın bakterial infeksiyasi, tireotoksikoz zamanı fəallıq artır ).

Azalmasına səbəb olan hallar:
-  Hipotireozda,
-  Sinqa,
-  Anemiya,
-  Hipofosfatazemiya zamanı fəallığın azalması qeyd olunur,
-  Qələvi fosfatazanın aşağı aktivliyi hamilələrdə dölün inkişaf çatmamazlığını göstərir.