Sidik Cövhəri (UREA)

Karbamid - aminturşu katabolizmi nəticəsində ayrılan ammonyakın orqanizmdə zərərsizləşdirilməsi nəticəsində əmələ gələn maddə olub, zülal mübadiləsinin əsas son məhsulu hesab edilir. Orqanizmdən sidiklə xaric edilən azotlu maddələrin 90%-ə qədərini karbamid təşkil edir. Orqanizmdə amin turşuların katabolizmi prosesində əmələ gələn ammonyak qaraciyərdə, omitin turşusu dövranı adlanan çoxmərhələli biokimyəvi prosesə uğrayaraq, karbamidə çevrilir. Karbamid orqanizmdən asanlıqla xaric ola bildiyinə görə, onun əmələ gəlməsinə ammonyakın «zərərsizləşdirilməsi» kimi baxılır. Qaraciyərdə əmələ gələn karbamid qan vasitəsilə böyrəklərə gətirilir və burada sidiyin tərkibinə keçir. Orqanizmdə əmələ gələn karba midin 5%-ə qədəri qanm tərkibindən bağırsaqlara keçir, burada isə bağırsaq bakteriyalannda sintez edilən ureaza fermentinin təsiri nəticəsində parçalanaraq, ammonyaka və karbon qazına çevrilir; əmələ gələn ammonyakın bir hissəsi yenidən qana sorulur, bir hissəsi isə nəcislə bağırsaqlardan xaric olur. Böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə plazmadakı ammonyakın miqdarı artdığından, bağırsaqlara keçən karbamidin də miqdarı artır. Bundan əlavə, bağırsaqlara və digər visseral boşluqlara (perikard, plevra və s.) da çoxlu ammonyak keçir. Bunun nəticəsində uremiya zamanı bağırsaqlarda xoralar, plevra və perikard boşluqlarında isə aseptik iltihab əmələ gələ bilər. Böy­rək çatışmazlığı zamanı qanda və toxumalarda karbamidin sə­viyyəsinin artması ammonyakın zərərsizləşdirilməsi prosesini pozur. Bu zaman qanda karbamidlə birlikdə, ammonyak da artır. Nəticədə ammonyakın və karbamidin sinir hüceyrələrinə zərərli tə'siri ilə əlaqədar olaraq, sinir sisteminin funksiyaları pozulur. Qaraciyər xəstəlikləri zamanı qanda karbamidin qatılığı azalır.

Böyrəklərdə olan patoloji dəyişikliklərin qiymətləndirilməsində qanın tərkibindəki karbamid azotunun qatılığı və onun ümumi qalıq azotunun miqdarındakı faizi böyük əhə­miyyət kəsb edir. Qanda karbamidin qatdığının 50-150 mq/dl səviyyəsində olması böyrəyin funksiyasının ciddi şəkildə pozulduğunu və uremiyanın törəndiyini göstərir, uremiyanın terminal inkişaf dövründə bu göstərici hətta 150-250 mq/dl-dən də artıq ola bilər.

Artmasına səbəb olan hallar:
• Əməliyyatdan sonrakı dövrdə, qalxanabənzər vəzin hiperfunksiyası zamanı sidiklə sidik cövhərinin ifrazı artır (mənfi azot balansı).

Azalmasına səbəb olan hallar:
• Hamiləlikdə, sidik cövhərinin əmələ gəlməsinin azalması ilə müşahidə olunan qaraciyər xəstəlikləri, böyrək funksiyasının pozulması; anabolik hormonların qəbulu zamanı sidiklə sidik cövhərinin ifrazı azalır (müsbət azot balansı).